Sokołowski Stanisław h. Pomian (ok. 1692–1752), podkomorzy inowrocławski, poseł na sejmy, kasztelan brzeski kujawski. Był synem sędziego ziemskiego brzeskiego kujawskiego Wojciecha i jego pierwszej żony Konstancji z Malczewskich.
W r. 1727 sejmik kujawski w Radziejowie wybrał S-ego na posła do króla Augusta II w sprawie należnej szlachcie kujawskiej soli suchedniowej, której nie otrzymała. W t.r. mianowany został stolnikiem bydgoskim, a w r. 1731 awansował na chorążego kruszwickiego. Najpóźniej od t.r. występował też jako sędzia grodzki brzeski kujawski. Na pierwszy sejm w r. 1733 posłował z woj. brzeskiego kujawskiego. W czasie bezkrólewia po śmierci Augusta II został wybrany 18 III 1733 na sędziego kapturowego ze swojego województwa oraz konsyliarza konfederacji kujawskiej. Sąd kapturowy brzeski wybrał go następnie na marszałka. Od tego czasu występował już S. jako jeden z przywódców sejmikowych. Dn. 29 XI 1734 sejmik radziejowski powołał go do komisji mającej zająć się opracowaniem taryfy podatkowej w celu zebrania kontrybucji dla wojsk saskich. W r. 1736 był komisarzem Tryb. Skarbowego w Radomiu z woj. brzeskiego kujawskiego. W t.r. został mianowany chorążym, a 30 V 1738 podkomorzym inowrocławskim. Już jednak sejmik radziejowski z 25 VIII t.r. polecał go królowi Augustowi III jako osobę zasłużoną i godną dalszych awansów.
W r. 1739 po raz kolejny wybrano S-ego na sejmiku radziejowskim na komisarza tryb. radomskiego z woj. brzeskiego kujawskiego. Pracom trybunału przewodniczył następnie jako jego marszałek. O wynagrodzenie go przez króla za pełnienie tej funkcji wnioskował sejmik kujawski z 22 VIII 1740. Od t.r. występował S. także jako pułkownik znaku pancernego królewicza. W r. 1742 był asesorem na kujawskim sejmiku deputackim. Dn. 17 X 1746 bp kujawski Walenty Czapski polecał go w sejmie łasce królewskiej. W r. 1748 ponownie posłował na sejm z woj. brzeskiego kujawskiego. Brał udział w toczonych na forum izby dyskusjach o projektowanych reformach skarbowo-wojskowych. Dn. 11 X t.r. został wybrany na deputata do skarbu kor., a 14 X wystąpił z mową «usilnie aukcją wojska promowując». Proponował wtedy wprowadzenie cła generalnego przy jednoczesnym zniesieniu myt prywatnych, uchwalenie podatku ultimae consumentiae oraz odebranie sejmikom części wpływów z czopowego i szelężnego. Duże możliwości zwiększenia wpływów skarbowych widział S. w wyższym opodatkowaniu Żydów, proponując stawkę pogłównego w wysokości 10 zł. od osoby i ograniczenie ich wolności osobistej. Wskazywał także na nadużycia popełniane przez starszych żydowskich podczas zbierania podatków. Następnego dnia poruszał kwestię ingerencji rosyjskiej w sprawy Kurlandii. Dn. 23 X t.r. wypowiadał się za uczestniczeniem podskarbiego w pracach projektowanej komisji skarbu kor. Zgodnie z otrzymaną na sejmiku radziejowskim instrukcją domagał się zniesienia pogłównego szlacheckiego; przedstawił wtedy wyliczenia, które miały świadczyć, iż wpływy z kwarty, cła generalnego, podatku ultimae consumentiae, pogłównego żydowskiego i monopoli dadzą sumę dwu lub trzykrotnie wyższą od wpływów z pogłównego, które szacował na ok. 5 mln złp. Do sprawy tej wrócił jeszcze 30 X, gdy kategorycznie stwierdził, iż nie można przy uchwalaniu nowych podatków dopuścić do jednoczesnego utrzymywania dotychczasowych obciążeń. Dn. 8 XI zgłosił z kolei poprawkę do projektu konstytucji o cle generalnym, w której proponował szacowanie wpływów do skarbu poprzez kontrolę liczby statków pojawiających się na komorach celnych. W r. 1752 na sejmiku kujawskim, o którym mówiono, że był opanowany przez zwolenników Czartoryskich, został wybrany na posła na sejm z woj. inowrocławskiego. Wydaje się jednak, iż S. popierał raczej lokalne ugrupowanie niechętnych Czartoryskim Dąmbskich; w czasie obrad sejmu postrzegano go już jako stronnika Potockich. Dn. 2 IX 1752 został mianowany kaszt. brzeskim kujawskim.
S. zgromadził spory majątek. Jego testamenty (oblatowane w księgach grodzkich brzeskich kujawskich aż w pięciu wersjach, pochodzących z różnych lat) i spisany po jego śmierci inwentarz posiadłości wymieniają wśród dóbr S-ego miasteczko i siedem wsi na Kujawach. W jego działalności majątkowej dostrzec można dużą konsekwencję. Wytrwale gromadził zwarte terytorialnie dobra w północnej części pow. brzeskiego kujawskiego. Od r. 1737 użytkował jako posesor zastawny dobra Dąmbice, a od r. 1738 Konecko w tym powiecie. W t.r. otrzymał przywilej królewski na emfiteuzę niewielkiej, ale atrakcyjnie położonej przy trakcie toruńsko-warszawskim pustki przylegającej do Łagiewnik w star. kowalskim. Królewszczyzna ta sąsiadowała z użytkowanymi już przezeń dobrami zastawnymi. W r. 1740 zakupił za 75 tys. zł. wsie: Zakrzewo, Krajewice i Chrostowo. W r.n. nabył od woj. brzeskiego kujawskiego Antoniego Dąmbskiego pobliskie dobra Kawęczyn i Starograbie z dochodowymi karczmami położonymi przy trakcie toruńskim. Wsie te musiał jednak już w r. 1742 odsprzedać poprzedniemu właścicielowi. W r. 1748 zakupił z kolei wieś Broniewek w pow. radziejowskim. Zwieńczeniem gromadzenia zwartego zespołu dóbr ziemskich była lokacja miasta w Zakrzewie, będącym jego rezydencją i głównym ośrodkiem włości. Dn. 9 I 1745 otrzymał przywilej królewski zezwalający na erygowanie tu nowego ośrodka miejskiego. Mimo osadzenia 18 rzemieślników osada liczyła w r. 1753 tylko 27 domów. Wzmocnieniu roli miasta służyć miało zapewne ufundowanie w nim klasztoru karmelitów bosych p. wezw. św. Stanisława i Anny w r. 1745; początkowo fundacja administracyjnie należała do klasztoru karmelitów w Warszawie. W t.r. wzniesiono dla nich w Zakrzewie drewniany kościół barokowy (zachowany do dziś). Z okazji tej fundacji karmelici dedykowali S-emu dysputę, która odbyła się w Warszawie 8 X 1747 w obecności bpa Józefa Załuskiego. W r. 1748 sejmik radziejowski polecał posłom (w tym i samemu S-emu) starania o zatwierdzenie tej fundacji przez sejm. S. oprócz nadań gruntów i dochodów w samym Zakrzewie, przekazał także karmelitom w r. 1751 dziedziczną wieś Gęsino. Był w dość dobrej kondycji finansowej. Pożyczał pieniądze m.in. swemu sąsiadowi woj. brzeskiemu kujawskiemu A. Dąmbskiemu. Powiązania finansowe z głową niechętnego Czartoryskim rodu Dąmbskich szły zresztą w parze z orientacją polityczną S-ego. Zmarł w r. 1752 wkrótce po nominacji na kasztelana; wieść o jego śmierci dotarła do Warszawy przed 27 IX t.r. Pogrzeb, trwający trzy dni, odbył się w Zakrzewie w kościele Karmelitów w dn. 23–25 X 1752.
S. był żonaty z Anną z Ponętowskich. Nie miał dzieci, zgromadzony majątek podzielił między wielu krewnych (Zakrzewo objął jego przyrodni brat Andrzej), a liczne zapisy przeznaczył dla różnych kościołów i klasztorów na Kujawach.
Portrety trumienne S-ego i jego żony w kościele paraf. w Zakrzewie, w: Katalog zabytków sztuki w Pol., XI, z. 1 fig. 96, 97; – Estreicher; Niesiecki; Urzędnicy, VI/2; – Cackowski S., Miasta dobrzyńskie i kujawskie w końcu XVIII i na początku XIX w. (1793 1807), Włocławek 1995 s. 18; Dumanowski J., Hrabiowie na Lubrańcu. Dzieje fortuny magnackiej, Tor. 1999; Konopczyński W., Sejm grodzieński 1752 r., Lw. 1907; Waliszewski K., Potoccy i Czartoryscy, Kr. 1887; Wanat B. J., Zakon karmelitów bosych w Polsce, Kr. 1979 (reprod. portretów trumiennych); Corpus Inscriptionum Poloniae, IV z. 1 s. 178, 179, il. 18; Diariusze sejmowe z w. XVIII, I–III; Dzieje ziemi kujawskiej, Ogłosił A. Pawiński, W. 1888 IV–V; Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku, Włocławek 1995 II 281–2; Teka Podoskiego, IV 312, 531, 660; Transakcje chłopami w Rzeczypospolitej szlacheckiej (w. XVI–XVIII), Wyd. J. Deresiewicz, W. 1959; Vol. leg., VIII 498; – „Kur. Pol.” 1732 nr 774 z 9 I, 1747 nr 566 z 11 X, 1752 nr 836 z 27 IX, nr 842 z 28 X, nr 902 z 20 IX; – AGAD: Ks. grodzkie brzeskie inskrypcje, 84 k. 1–1v., 127v.–128v., 85 k. 61–62, 118–119v., 230v.–232, 337v.–339v., 343v.–344v., 345v.–350, 354–355, 393v.–394v., 86 k. 172v.–173, 263–263v., 87 k. 7–8, 224–225, 306–313v. (m.in. inwentarz ruchomości i dóbr ziemskich), ks. grodzkie brzeskie kujawskie relacje, 44 k. 642–653v. (m.in. testament S-ego), Sig. 25 k. 40, 192, 26 k. 65, 76, 27 s. 163, 226, 270; AP w P.: Inowrocław gr., 35 s. 83; B. Czart.: rkp. 1132 k. 127v.; – Mater. i informacje Jerzego Dygdały z Tor.
Jarosław Dumanowski